HAKLAR

Yayın Tarihi: 19 Aralık 2018 00:00

~ Son Güncelleme: 19 Aralık 2018 00:13

5 dk Okuma

SEVİNÇ TANYILDIZ YAZDI

Kırmızı Sakallı Karınca ve 19 Aralık

Tüm cephanelerini kullanıp erkek arkadaşları henüz inşası bitmeyen F tipi cezaevlerine giden ring araçlarına doldurmuşlardı. 27 kadın koğuşun üst katında toplanmıştık. Karşı koğuşun çatısından, gaz bombası atıyorlardı.

Sevinç Tanyıldız

Bir iki istisnayı saymazsak, gençliği, ‘90’lı yıllara denk gelmiş 27 kadındık. Karanlık bir tabloyu tanımlarken kullandığımız ‘90’lara dönmek’ deyimini kanlı canlı yaşamış; üniversite amfilerinden, iş atölyelerinden kopartılıp, aynı siyasi kadın koğuşuna konmuş 27 unutulmaz dosttuk... Okuyan, üreten, sanki cezaevinde değilmiş gibi hep yapacak bir işi olan meşgul insanlardık. Büyük insanlığın acılarını içimizde hisseder, kuşağımızın çok sevdiği “Gönül Adamı”* gibi gözümüzün kenarında bir damla yaşla dolaşırdık. Ve mutlu olmak için maddi nedenler aramazdık. Genellikle gülümserdik... Cezaevi komutanının verdiği isimle ‘amazon koğuşu’yduk. “Artık tek göğsümüzü kesmemiz farz oldu” deyip buna da kahkahayla gülerdik... “Karanfile eğilimli” 27 sade insandık... Sakarya Cezaevi'nden 99 depremi nedeniyle getirilmiştik Gebze'ye.

19 Aralık 2000... Sabah saat 5... Asker postalının o düzenli ritmik sesiyle doğan güneş, batarken, içimizden ne kadar çok şey götürecekti, henüz bilmiyorduk. Gaz maskeli yüzlerce özel eğitimli asker, çatıları, koridorları doldurmuştu. Gün doğumu, gaz bombalarının dumanıyla, havalandırmalara sıkılan kurşunlarla, hortumlardan sıkılan ve ne olduğunu bilmediğimiz maddelerle yaralanmıştı. Büyük balyozlarla çatıları delmeye, iş makinalarıyla duvarları yıkmaya çalışanlar bir bilim kurgu filminden fırlamış gibiydi. Büyük bir savaşın önemli bir cephe taarruzuna hazırlanır gibi gelmişlerdi. Ve kaç kişinin öleceği hiç umurlarında değildi.

“Amazon koğuşu”nu en sona bırakmışlardı. Tüm cephanelerini kullanıp erkek arkadaşları henüz inşası bitmeyen F tipi cezaevlerine giden ring araçlarına doldurmuşlardı. Arkadaşların veda eden sesleri ulaşıyordu bize. 27 kadın, koğuşun üst katında toplanmıştık. Karşı koğuşun çatısından, silahla gaz bombası atıyorlardı. Kırılan cam, haddi hesabı olmayan gaz, yanı başımızda dolanan ölüm ve bu yöntemle ‘hayata dönme’nin garipliği... Ailelerimiz için de o gün, günün ilk saatlerinde çalan acı bir telefonla başlamıştı. Günler sonra, onların da cezaevinin etrafında oturan herkesle birlikte ne kadar zor anlar yaşadıklarını, bir haber alabilmek için gaz bulutlarının arasına girip çıktıklarını öğrenecektik.

Bir köşesine toplandığımız koğuştan, aşağıdaki havalandırmaya indirilmiştik. Bu kısa merdiven yolculuğuna, sıkı bir dayak, kolumuzdan çekilip kopartılan künyelerimiz ve gün ışığı görmemiş küfürler eşlik etmişti. Henüz kadınlar için yapılan F tipi cezaevi hazır olmadığı için bizi bir yere götürmeyeceklerdi. Ancak ölüm orucunda olan arkadaşları sürükleyerek hastaneye kaldırmaya çalışıyorlardı. Bir cezaevi havalandırmasında, 27 kadının karşısına dizilmiş yüzlerce asker vardı. Ve üzerimize doğrultulmuş yüzlerce silah... O an inanılmaz bir şey oldu. Kar yağmaya başladı! Üstü başı ıslak, gaz solumaktan mahvolmuş, her yeri yara ve kesikler içinde 27 ‘amazon’ başımızı gökyüzüne çevirdik. Yüzümüze vuran kar taneleri bizi nasıl da mutlu etmişti. Silahları unutmuş, projektörlerin ışığında muhteşem görünen karı seyrediyorduk. Eğer bir film seti olsaydı burası, kar, kan ve silahların çizdiği bu sahne asla akıllardan silinmezdi. Yılın ilk karıydı ve havalandırmada biriken kanımızın üzerine yağmıştı!

Günler sonra bile gaz bombasının etkisi geçmediği için koğuşumuza giremiyorduk. Havalandırma, eşyalarımızın üst üste yığılıp oluşturduğu bir enkazı barındırıyordu. Meltem’in sazı, Şaduman’ın çiçekleri, Nevin’in çalışma dosyaları paramparça olmuştu. Enkazın içinde yarısı neredeyse kırılmış bir cd çalar vardı. Şans bu ya, meğer hayatta kalmış bu zavallı alet. Play düğmesine basınca bir şarkı doldurdu havalandırmayı... 27 ‘amazon’ yavaş yavaş toplanıp, günler sonra yaşama dair bir ses duymanın şaşkınlığı içinde, olduğumuz yerde çöküp sessiz bir tören edasında dinledik bu şarkıyı:

“Sabahlar isterdim asi ve mavi, büyüsün isterdim ışığın rengi

ama gel gör ki kötüyüm bugün, sesime ses değse çığlık oluyor

üşüyor toprak, taşlar üşüyor, vuslatı yakın eden yollar üşüyor...”

“Asi ve mavi sabahların” üstüne çöken 19 Aralık’ın tüm pervasızlığına rağmen 27 amazonun hayatta kalması tamamen tesadüftü. Ölen arkadaşlarımız da yaşamlarını devam ettirselerdi yaşamın bir yerlerinde üretmeye devam edeceklerdi.

19 Aralık’ı takip eden yılbaşına açlık grevi ile girmiştik, tahmin edeceğiniz üzere en çok yaptığımız espri, “bütün yıl aç kalacağımız”dı. Espri olmaktan çıktı ve devam eden açlık grevlerinde 122 kişi daha öldü.

Bir devlet olsun ki, bir politikasını bu kadar insanın ölümü pahasına hayata geçirsin; onca toplumsal muhalefete rağmen bunun doğruluğunu ısrarla savunsun... Cezaevleri gibi hem tutuklular hem de aileleri açısından milyonlarca insanı ilgilendiren bir sorunda, toplumsal bir mutabakat aramaksızın, bıçakla keser gibi müdahale etmeyi meşru saysın... Operasyonu düzenleyenlere ödül, mağdur olanlara ceza versin... Uzun tutukluluk yıllarını tek başına geçirmeyi, mahpusluk içinde duvarları yalnızlıktan örülü bir mahpusluk daha çekmeyi insani değerlere aykırı görmesin... Bir devlet olsun ki, dünyada denenmiş ve uzun yıllara yayılan bir işkence yöntemi olduğu kanıtlanmış bu uygulamanın perdesini ‘hayata dönüş’ ismini verdiği bir operasyonla açsın...

Amaç sadece tutukluların kaldığı yerleri fiziki olarak değiştirmek değildi elbette. Asıl amaç daha büyük, derin ve toplumsaldı. “Muhalefet etme biçimi, egemenlerin çizdiği sınırların dışına çıktığında işte başınıza gelecek şeyin somut hali budur” diyenlerin operasyonuydu 19 Aralık.

Hayalleri, inançları için ölümü göze alabilenlerin; ilkeleri için dünya nimetlerinden kolaylıkla vazgeçebilenlerin; yaşamın bir sürü konforunu elinin tersiyle itip büyük insanlığın sorunlarıyla uğraşanların olmadığı bir dünya istedi bu operasyonu yapanlar... Çünkü onlar olmadığında ideallerin çıtası giderek düşecek, insanlar küçük maddi çıkarlarının esiri olacak, başkalarının sorunlarına göz ucuyla bile bakmayacaktı... Hani Alman şair Pasteur Martin Niemöller’in ünlü bir sıralaması vardır... “Önce komünistleri götürdüler sesimi çıkarmadım”la başlayan... O kadar sessiz kalmıştır ki, sıra ona geldiğinde sesini çıkaracak kimse kalmamıştır. 19 Aralık operasyonu da bu sırayı takip etmemiş midir? Sıra toplumun tüm muhaliflerine geldi ve farklı düşünen herkes ‘öteki’ mührüyle oyundan dışarı atıldı. “Hayalsiz yaşıyoruz neredeyse” diyor Edip Cansever. Belki de ‘hayata dönüş’ operasyonunun amacını özetliyor...

Küçükken okuduğum bir romanı hatırlıyorum: “Filler Sultanı ve Kırmızı Sakallı Topal Karınca”. Yaşar Kemal’in muhteşem kitaplarından biri... Filler Sultanı, karıncalara hükmedermiş ve bu acımasız hükümranlığı bozmaya çalışan ‘kırmızı sakallı karıncaları’ kökten yok etme emri verirmiş. Ama bir tane bile kalsa bu karıncalardan, çoğalmaya başlarlarmış. Filler Sultanı, çok korkarmış onlardan, bir tanesi bile yaşamasın istermiş... Ve ne kadar zalim olursa olsun bunu hiç başaramazmış.

Bir haber vermek isterim Filler Sultanı'na, derler ki, kırmızı sakallı karıncalar hala yaşıyor... (ST)

* Leman dergisi'nde Güneri İçoğlu'nun çizdiği çizgi karakter.

Haber Yeri

BİA Haber Merkezi

tufan operasyonu hayata dönüş

Sevinç Tanyıldız

tüm yazıları

Editör ve grafik-tasarımcı. Uludağ Üniversitesi Matematik Bölümü eğitimini tutuklandığı için yarım bırakmak zorunda kaldı. 1996-2001 yılları arasını Sakarya ve Gebze Cezaevinde geçirdi. Daha sonra Anadolu Üniversitesi Halkla...

ilgili haberler

Hak odaklı, çok sesli, bağımsız gazeteciliği güçlendirmek için bianet desteğinizi bekliyor.

Google ile Katkıda Bulunun

HAK ODAKLI, ÇOK SESLİ,
BAĞIMSIZ GAZETECİLİĞİ GÜÇLENDİRELİM!

bianet'e destek olmak için tıklayın

ilgili haberler

HAKLAR

Yayın Tarihi: 12 Mayıs 2025 15:14

~ Son Güncelleme: 12 Mayıs 2025 15:24

4 dk Okuma

Engelli, mücadeleci, bir köyün neşe kaynağı: Asiye Hala

Asiye’nin hayatı, emek vermek, karşılık beklemeden var olmak da olarak ilerliyor hep. Engelli kadınların, görünmeyen emekçilerin ve aile içindeki rollerine rağmen “resmi” olarak tanınmayan nice kadının hayatı, çoğu zaman sessizce yaşanıyor…

Selin Işık

Fotoğrafta, altın sarısı kurumuş otlarla kaplı geniş bir tarla görülüyor. Tarla, güneşin alçak konumundan kaynaklı olarak sıcak, yumuşak tonlarda aydınlanmış. Arazinin ortasında, sırtı kameraya dönük bir kadın yürürken kadraja yakalanmış. Üzerinde koyu renk bir elbise ve omzuna atılmış bir hırka ya da şal var. Kadının yürüdüğü patika, traktör ya da başka araçların geçişiyle oluşmuş gibi görünen, toprağın üzerinde belirgin iki paralel izden oluşuyor. — Fotoğraf: Selin Işık

Doğu Karadeniz’in bir köyünde yaşıyor Asiye. Çocuğu yok, yani hiçbir çocuğun biyolojik annesi olmadı. Yıllardır bir evi, bir aileyi ve bir köyü sevgisiyle, emeğiyle büyüttü.

Anneler Günü’nde adını duymadığımız birçok kadından sadece biri Asiye.

Asiye’yi biyolojik ailesi “bakamıyoruz” diyerek amcasına evlatlık olarak verdi, Asiye amcasının evinde büyüdü. Doğuştan işitme ve zihinsel engeli ile hayatta ve çevresinde iz bırakan Asiye, bütün bir köyde “Asiye Hala” olarak biliniyor.

Asiye Hala, yıllar içinde bir evin görünmeyen direği, bir ailenin sevgisini taşıyan kalbi, bir köyün neşesi oldu. Biyolojik olarak anne olmadı ve fakat sevgiyle sarıp sarmaladığı herkes için özellikle de yeğenleri için “emek annesi”ne dönüştü.

“Biz bakamayız”

Asiye Hala 47 yaşında, altı kardeşli ailenin ikinci çocuğu olarak dünyaya geldi. O zamanın parasızlığı ve şartları aileye “biz bakamayız”ı düşündürtmüş ve Asiye Hala’nın amcasına ve yengesine evlatlık verildi.

Bugün bu haberi yazarken, Asiye Hala, bana amca ve yengesini anne babası, kuzenlerini de kardeşleri olarak gördüğünü söylüyor.

Asiye’nin engeli ufak yaşlarda görünür oluyor, başta işitme engeli başlıyor, sonrasında devamında zekâ engeli olarak da ortaya çıkıyor.

Asiye Hala okuma yazmayı biliyor. Köy koşullarında okul uygun olmadığı için bir noktadan sonra okula gitmek istemiyor ve ne yazık ki Asiye Hala bildiklerini de unutuyor, artık okuma yazma bilmiyor.

“Kimliğindeki anne babasının ismini kabul etmemişti”

Yeğeni dedesi ve babaannesi için “Asiye Halamı her ne kadar delirtmiş olsalar da onu seviyorlardı. Asiye Halam da aynı şekilde onları seviyordu. Halam biyolojik ailesine karşı hiç bu sevgiyi hissetmedi çünkü halam da onlardan sevgi, saygı görmedi. Bir gün halama kimliğinde anne babası olarak biyolojik anne babasının isminin yazdığını söylediğimizde asla kabul etmedi. ‘Babamın adı Hasan Hasan (amca)’ diye düzeltirdi” diye anlatıyor.

“Emek verdiği her yer onun evi”

Asiye Hala’nın yeğeni, halasının ev hayatını anlatırken, fazla hareketli, enerjik ve çalışkan olduğunu ve onun bu enerjisine inanamadığını söylüyor:

“Asiye Halam sabahın erken saatlerinde uyanır, ocağa çay suyu koyar, kapının önüne çıkar biraz orada oyalanır, gelir masayı kurar kahvaltıyı hazırlar, sonra inekleri sağar, eve gelir sütü süzer, evi temizler, bahçeye gider sebze toplar, inekleri çıkartır, sağar, yine sütü süzer, sonra da sosyal çevresine vakit ayırır gezmelere gider, pazara gider alışveriş yapar. Eve tam olarak emek gösteren biri. O çatının altını da, o ahırı da, bahçeyi de ev olarak görüyor. Emek verdiği her yer onun evi”

Aynı zamanda fındık mevsiminde fındığa da gidiyor Asiye Hala. Asiye’nin tek gelir kaynağının fındıkçılık olduğunu söyleyen yeğeni*, onun maddi durumuna ailecek çok saygı duyulduğunu ve kendi kazandığına hiçbir müdahale edilmediğini söylüyor. Asiye’nin kazancının bir kısmını koluna bilezik yaparken, diğer kısmını da gezmeyi çok sevdiği pazarda kıyafete, takı-tukuya ve iç giyimine harcıyor. Yeğeni hatta gülerek Asiye Hala’nın babasına pazarda sutyen bile denettiğini söylüyor.

“Halam bizim için velinimetti”

Asiye Hala’nın baba figürüyle pek anlaşamadığını, sürekli çatıştığını söyleyen yeğeni, aynı zamanda karşılıklı olarak bir merhametin de olduğunu söylüyor ve “Dedem onu kabul ederek, benimseyerek bir fedakârlık yaptı ve Halam da onlara asla nankörlük etmedi” diye ekliyor.

Yeğeni, rahmetli babaannesinin biraz daha “fena” olduğunu söylerken aynı zamanda onun da Asiye Hala’ya karşı sevgi ve merhamet gösterdiğini anlatıyor ve ekliyor: “Asiye Halam bizim için bir velinimetti.”

Yeğeni, Asiye’nin her iki aile içerisinde hakkının hep göz ardı edildiğini anlatıyor ve şöyle diyor:

“Halamın bize karşılıksız verdiği bu emeğin karşılığını ona çekirdek ailem olarak, ona sevgi ve saygı göstererek ve bunu ona hissettirerek vermeye çalışıyoruz. Hediyeleri, ıvır zıvırı çok sever. Ona hediyeler alarak, ona kemençe çalarak, beraber dinleyerek, onu anlayarak ve dinleyerek sevgimizi ve teşekkürümüzü göstermeyi eksik etmiyoruz.”

“Bize derinden bağlı”

Asiye Hala’ya aile gerçekten güçlü ve güzel bir bağla bağlanmış: “O bizim elimiz, kolumuz ve her şeyimiz. Asiye Halam olmadan bir köy, bir ev düşünemiyorum. Onun hayatta olmadığı senaryoda köy benim için anlamını yitirir. Tüm ailem onunla gülmeyi, eğlenmeyi seviyoruz. O da aynı şekilde bize derinden bağlı. Halamın biyolojik ailesine ziyarete gideriz mesela, o hep annemin kolundadır, annemin yanındadır. Geçen gün köyden yeğenime patik örmüş göndermiş, ‘Çocuk giyecek ayakkabıyı, ayağı üşümeyecek’ diyormuş babama.

Asiye Hala’nın yeğeni bu sefer de başka bir noktaya değiniyor. Belki de sağlığıyla beraber elinden alınan o hayaline: Evlilik ve annelik.

“Eskiden Halam bazı kıyafetlerini, aldığı şeyleri giyinmezdi, saklardı. Annem ne yapacaksın diye sorduğunda da ‘Çeyizim onlar benim, evlenince giyeceğim’ diyordu. Ama vakit geçince artık o çeyizini de yavaş yavaş bozmaya ve hepsini kullanmaya başladı. Birileri evlenirdi, düğünler olurdu Halam onlara bakar üzülürdü. Onun da gelinlik giymek, evlenmek istediğini biliyordum çünkü. Biri vardı mesela onu görünce işveler cilveler… Halamın kendine özgü eril de bir cilvesi vardı. Bazen de elini karnına koyardı mesela ‘Bebek var, bebek var burada’ derdi karnını severdi.”

(SI/EMK)

Haber Yeri

İstanbul

kadın Anneler günü

Selin Işık

tüm yazıları

Sakarya Üniversitesi Gazetecilik bölümü 2024 mezunu. Mayıs 2025 stajyeri.

HAKLAR

Yayın Tarihi: 12 Mayıs 2025 12:05

~ Son Güncelleme: 12 Mayıs 2025 12:39

8 dk Okuma

Fransa’daki haber programlarında cinsel şiddet araştırması

Fransa’nın RTÜK’ü Arcom, “2024 Televizyon Haber Programlarında Cinsel ve Cinsiyetçi Şiddetin Ele Alınışı” adlı bir rapor yayımladı. Çalışma kapsamında haber programları, UNESCO’nun gazeteciler için hazırladığı kitabın önerileri ışığında incelendi.

Nilüfer Oktay

Fotoğrafın merkezinde bir kişi, üzerinde "PAS UNE DE MOINS" yazılı bir pankart taşıyor. Bu Fransızca ifade, Türkçeye "Bir kişi daha eksilmeyeceğiz" veya "Bir kişi daha az olmayacak" şeklinde çevrilebilir. Bu slogan, özellikle kadın cinayetlerine karşı mücadelede kullanılan güçlü bir ifadedir. — Fotoğraf: Arşiv (Duvar)

Fransa’nın radyo-televizyon üst kurulu Arcom’un internet sitesinde yayımlanan raporu, Nilüfer Oktay Fransızcadan Türkçeye çevirdi.

Fransa özellikle 2024 yılından bu yana önemli cinsel şiddet ve istismar davalarıyla sarsılıyor. Sinemadan eğitime, sağlıktan aileye pek çok kurumda yaşanan şiddet suçları yargıya taşınıyor.

Eşini ilaçlarla uyutup yıllarca başka erkeklerin cinsel saldırısına maruz bırakan Dominique Pelicot ve 2005-2017 arasında çoğu çocuk 299 kişiye tecavüz ve saldırı ile suçlanan Joël LeScouarnec’ın davaları bunlardan bazıları. 2025’in ilk aylarında görülen ve yönetmen Christophe Ruggia ve ünlü aktör Gèrard Depardieu’nün ceza almasıyla sonuçlanan şikayetler ise sinema endüstrisinin parıltılı yüzünün altında yatanları gösteriyor.

Fransa’nın radyo-televizyon üst kurulu Arcom Mart 2025’te, ülkenin gündemiyle yakından bağlantılı bir rapor yayımladı. Raporun başlığı “2024 Televizyon Haber Programlarında Cinsel ve Cinsiyetçi Şiddetin Ele Alınışı”.

Çalışma öncelikle konu hakkında TV kanallarının tutumunu gösterdiği için önem taşıyor. Raporda kullanılan yöntemse medya araştırmalarında yapay zekanın kullanımı açısından kayda değer bir örnek.

Whisper, CroissantLLM, inaSpeechSegmenter

Rapor, cinsel şiddetin Birleşmiş Milletler tarafından “en sistematik ve yaygın insan hakları ihlallerinden biri” şeklinde tanımlandığı vurgusuyla başlıyor. Bir diğer vurgu kanalların cinsiyetçi önyargı ve kadına yönelik şiddetle mücadeleye katkıda bulunmak zorunda olduklarıyla ilgili.

Bu bağlamda Arcom yayıncılara, cinsel ve cinsiyetçi şiddet konusunu işlerken UNESCO ve MNRA (Akdeniz Düzenleyici Kurullar Ağı)’nın tavsiyelerini dikkate almaları gerektiğini hatırlatıyor. Nitekim Arcom’un raporunun rehberi UNESCO’nun 2019’da gazetecilere yönelik hazırladığı “Kız Çocuklarına ve Kadınlara Yönelik Şiddetin Haberleştirilmesi” adlı kitabı.

Çalışmanın merkezinde Fransa’da izlenme oranları yüksek olan France 2, TF1, M6, France 3, France 5, TMC, RMC Story, CNews, BFM TV, LCI ve France Info kanallarının haber programları var.

Araştırma kapsamında yayın süresi 2000 saati bulan programların, cinsel ve cinsiyetçi şiddeti içeren sekansları yapay zeka araçları yardımı ve insan izlemesiyle 16 saate indirildi.

Otomatik konuşma transkripsiyonları için açık kaynak kodlu bir yazılım olan Whisper kullanıldı. Ardından metin bölümlere ayrılıp bir veritabanında, geleneksel anahtar kelime araması için düz metin ve her bir sekansın bağlamsal ve anlamsal bilgilerini yakalayan sayısal vektörler olmak üzere iki şekilde depolandı.

Metnin sayılaştırılmasında kullanılan yazılım CroissantLLM. Sekanslardaki kadın ve erkeklerin konuşma sürelerinin tespit edilmesinde ise INA (Ulusal İşitsel-Görsel Enstitü) tarafından geliştirilen, yine açık kaynaklı inaSpeechSegmenter’dan faydalanıldı.

Bakış açısından çözüm gazeteciliğine yedi kategori

UNESCO’nun kitabına dayanarak belirlenen anahtar kelimeler şöyle: Sözde namus cinayetleri, cinsiyete özgü cenin ve çocuk öldürme; cinsel taciz, saldırı ve tecavüz; kadın gazetecilere yönelik çevrimiçi taciz, zorla evlilikler, erken ve çocuk yaşta evlilikler, kadın sünneti, insan ticareti ve göçmen kaçakçılığı, çatışmalarda kadınlara yönelik şiddet ile partner şiddeti ve eş cinayeti.

Raporda sekansların içeriği yedi kategori altında değerlendiriliyor. Birinci kategori işlenen konu. Ardından kimlerin söz aldığı ve bakış açısı mercek altına yatırılıyor. Biçim kategorisini istatistikler, yasal çerçeve ve son olarak çözüm gazeteciliği izliyor. Sırasıyla bakalım:

Ele alınan konu: 2024’te en fazla ele alınan konu yüzde 64’le tecavüz, cinsel saldırı ve taciz. Kadın cinayetleri 15, pedofili vakaları 14, ensest yüzde 3 oranında haber programlarında işlendi.

Kimlerin söz aldığı: Bu kategorideki başlıklardan ilki sağlanan bilgilerde cinsiyet eşitliği hakkında. 2021 tarihli bir araştırmayla kıyaslandığında hem kadın ve erkek sayısının hem konuşma sürelerinin 2024’te eşitlendiğini söylemek mümkün. İkinci başlık uzmanlara odaklanıyor. UNESCO’ya göre haberlerde psikolog, avukat, sosyal hizmet çalışanı gibi uzmanlara danışılması gerekli.

Raporda programlara davet edilen kişilerin üçte birinden fazlasının aslında cinsel şiddetle ilgili özel bir uzmanlığının olmadığı belirtildi. Kategorinin ilgilendiği diğer mesele savunma ve masumiyet karinesi. 10 sekanstan sekizinde, zanlıyla ilgili “suçlanıyor” veya “iddiaya göre” gibi dikkatli ifadeler mevcut. Suçlanan kişi ünlü olduğunda masumiyet karinesine daha fazla dikkat edildi. Son başlıkta ise hayatta kalanın ele alınma yöntemine değiniliyor.

Yine UNESCO’nun tavsiyesi göz önünde tutularak: “Hayatta kalanları iki kez mağdur etmemeye dikkat edin: Bir kez maruz kaldıkları şiddet nedeniyle ve bir kez de ayrımcı veya aşağılayıcı (saldırgana sempati duyan, mağdura kendini suçlu hissettiren) gazetecilik muamelesi nedeniyle. Gerçekleri küçümsemekten, sorumluluğu gizlemekten, mağduru katille aynı kefeye koymaktan kaçının.

Tecavüz mağduruna giyim ya da yaşam tarzı hakkında sorular sormaktan da...” Fransız kanallarının bu konuda sınıfı geçtiği söylenebilir. Programlarda hayatta kalanın adından, yaşından bahsedildi, meslekleriyle ilgili bilgiler verildi. Daha çok sanığın davranışına odaklanılması; hayatta kalanın giyimi, görünüşü, ahlakıyla ilgili soru sorulmaması ve yorum yapılmaması raporun önemli çıktılarından oldu.

Bakış açısı: Aranan yanıt, cinsel ve cinsiyetçi şiddetin münferit bir olay mı, yoksa toplumsal bir olgu olarak mı sunulduğu. UNESCO açısından gazeteciler, “kadınlara yönelik taciz ve ve cinsel baskı kültürünü veya sistemini araştırmalı, bu yapısal olgu hakkında kamuoyunda farkındalık yaratmaya çalışmalı.” Sonuçlar Fransız haber programlarında toplumsal bağlamın eksikliğine işaret ediyor. Çünkü davaların ya da şikayetlerin yüzde 54’ü bir üçüncü sayfa haberi gibi sunuldu, sadece yüzde 35’i sistematik bir olgu olarak ekrana taşındı.

Yüzde 11’inde ise herhangi olaya atıf yapılmadan cinsel şiddetten söz edildi. Kamuoyunda Mazan diye de anılan Pelicot davasında programların yüzde 50’ye yakını tecavüzü toplumsal bir sorun olarak ele aldı; “erkekler ve kadınlar arasındaki zihniyeti ve ilişkileri değiştirmesi gereken bir dava” şeklinde analiz etti.

Ünlü oyuncuların adının geçtiği davalarda toplumsal yapı, söz konusu sektöre özgü bir kültürel evrenle, bu evrendeki “cinsel özgürleşme”yle sınırlandırıldı, haberler bazı erkeklerin pedofiliye varacak şekilde durumdan faydalandığı yorumuyla aktarıldı.

Şiddeti kınayan bakış açısının benimsendiği sekanslarda konuşanların yüzde 58’i kadınlar. Olguyu önemsizleştiren ifadeler yüzde 65 oranında erkekler tarafından kullanıldı.

Kategorinin diğer sorusu cinsel ve cinsiyetçi şiddetin toplum üzerindeki etkisi. Şiddetin hayatta kalanın ruh sağlığına, ilişkilerine, kariyerine olumsuz yansımalarından bahsedildi ancak sekansların yüzde 76’sında bir sosyal etkiye vurgu yapılmadı.

Form: Bu kategoride kullanılan terimler, sansasyonellik ve başlık araştırılıyor. Sözcük seçimlerinde hassas olunması, gerçeği küçümseyen ifadelerden kaçınılması UNESCO’nun altını çizdiği noktalar.

Rapor, sekansların dörtte üçünde sözcüklerin bu normlara uygun olduğunu gösteriyor. Yüzde 25’lik kısımda ise örneğin bir tecavüzcü için “akıl yürütme yeteneğinden yoksun biri”, taciz için “sorunlu davranış” gibi yorumlar yapıldığı, kesin hukuki terimlerin kullanılmadığı görüldü. Sekansların yüzde 83’ünde dramatik efektlerle sansasyonellik arayışına rastlanmadı, daha çok olayın ciddiyetini gösteren bir sunum tarzı tercih edildi.

Olumsuz örneklerin birinde homofobik saldırılarla anılan bir internet sitesinin kapatılmasına hüzünlü bir müziğin eşlik etmesi, bir polisiye hikayesinin estetiğini çağrıştırdığı için eleştirildi. Haber başlıklarına bakıldığında gelişigüzel veya küçültücü olmadıkları tespiti var: Yüzde 33'ünde sanık, 23’ünde dava, 18'inde mağdur, 9'unda sanık ve mağdur, 9'unda cinsiyetçi ve cinsel şiddetten bahsedildi.

İstatistikler: Sekansların yüzde 81’inde istatiksel veri yoktu. Oysa UNESCO’ya göre “rakamların sunulması bir olgunun ölçeğinin değerlendirilmesini mümkün kılar”. Ama “istatistiklere eleştirel bir gözle bakılmalı ve kaynağı mutlaka kontrol edilmeli”.

Sayısal veriler, sekansların sadece yüzde 11’inde kaynak gösterilerek kullanıldı. France 5, M6, LCI ve BFMTV haberlerini rakamlarla destekleme konusunda en çok çaba sarf eden kanallar. Yüzde 62’lik oranla kadın katılımcılar erkeklere nazaran daha fazla sayısal veri paylaştı. Bu farklılık teorik uzmanlık söz konusu olduğunda daha belirgin. Feminist bir avukat ve deneme yazarının “her üç günde bir kadının öldürüldüğüne” işaret etmesi gibi...

Yasal çerçeve: İncelenen konular yasal hükümler, uygulanan cezalar ve tehlikede olan kişiye yardım etmeme prensibi... Sekansların çoğunda, devam eden bir mahkeme süreci söz konusuysa cinsel ve cinsiyetçi şiddetin yasadışı olduğuna dair kimi zaman örtük de olsa vurgu yapıldı.

Eylemi cezalandıran yasalardan ise genellikle uzmanlar tarafından sekansların sadece yüzde 10’unda bahsedildi. Biten bir davanın haberinde faillere verilen cezaların anılma oranı yüzde 27. Burada yine Mazan-Pelicot davasıyla diğerleri arasında belirgin bir fark olduğu görülüyor. Adı geçen davayla ilgili üç sekanstan ikisinde verilen ceza ve yaptırımlar haberlerin temel unsurları arasındaydı.

Tehlikede olan kişiye yardım etmeme prensibine gelince: Sekansların yalnızca yüzde 12’sinde şiddete tepki vermeyenlerin eylemsizliğine işaret edildi. Bu suç ortaklığı özellikle sinema sektöründeki çocuk istismarı davalarında iki kat daha fazla anıldı ve kınandı.

Çözüm gazeteciliği: Bölüm UNESCO’nun gazetecilere yüklediği sorumlulukları hatırlatarak başlıyor: “Mağdurlar yeterli koruma alıyorlar mı? Şikayette bulunduklarında polis merkezlerinde nasıl karşılanıyorlar? Polis memurları psikolojik şiddetin boyutlarını anlayacak şekilde eğitilmiş mi? Mağdur destek hizmetleri yeterli kaynağa sahip mi?... Açıklayıcı gazetecilik, kamuoyunun neyin tehlikede olduğunu anlamasını sağlar.

Suistimaller, gün ışığına çıkarılması gereken ekonomik, sosyal ve siyasi bir durumun sonucudur.” Çözüm gazeteciliğine ayrılan kısımda önce şiddetin nedenlerinin haberlerde işlenip işlenmediği üzerinde duruluyor. İncelenen sekansların yarısında sosyal nedenler kendine yer buldu.

Bunlardan ilk ikisi erkek egemenliği ile cezasızlık, kaynak yetersizliği gibi yapısal sistemden kaynaklı sorunlar, diğerleri kadınların nesneleştirilmesi, tecavüz kültürü ve kamusal politikalardaki boşluklar. Cnews’deki sekansların yüzde 43’ünde din ve göç de faktörler arasında gösterildi.

Şiddeti toplumsal nedenlere dayandıranlar yüzde 60 oranıyla kadın... Kategorinin ikinci başlığında haberlerde çözümlerin sunumuna odaklanılıyor. Örneğin derneklere, hükümetler tarafından alınan önleyici tedbirler ve stratejilere, öz savunma benzeri kurslara yer verilip verilmediğine...

UNESCO’nun önerisi utanç ya da yargı sürecinin uzunluğu, maliyeti gibi sebeplerle sessiz kalmayı tercih edenlerin şikayette bulunmaya cesaretlendirilmesi; polis, hastane, kadın dernekleri gibi kurumların iletişim bilgilerinin haberlerde paylaşılması. Tüm bunların ışığında çözüm gazeteciliği açısından sekanslarda durum şöyle: İhbar için teşvik etme yüzde 37, olumlu-onarıcı öneriler yüzde 31, dinleme-karşılama hatlarının sunumu yüzde 11, diğer çözüm önerileri yüzde 20. Raporda, yayınlarda acil başvuru hatlarından söz edilmesine rağmen 3919’un (Fransa’da cinsel şiddet görenlere yönelik yardım hattı) açıkça belirtilmediği vurgulandı.

Arcom’un 2024’te kadın imajı açısından yayın organlarına iki müdahalesi söz konusu. Bir erkek yorumcu rızasını almadan kadın yorumcuya dokunduğu için C8 kanalına uyarıda bulunuldu. RCI Martinique adlı radyo istasyonuna ise seks işçilerinin ücretlerinin yüksekliğinden yakınan ve tecavüzden söz eden bir dinleyici nedeniyle sert bir mektup gönderildi.

(NO/EMK)

Haber Yeri

İstanbul

Fransa bianet çeviri medya analizi

Nilüfer Oktay

tüm yazıları

İstanbul Üniversitesi İletişim Fakültesi mezunu, açıköğretim sosyoloji öğrencisi. Bir süredir serbest gazetecilik yapıyor.