"Her çiqas Fînlanda bi qîmeta ku dide perwerdehiyê ji cîhanê re mînak be jî, divê Tirkiye jî bi heman biryardariyê rêya xwe diyar bike."

Perwerde yek ji veberhênanên herî girîng e ku pêşeroja welatekî ava dike. Sîstema perwerdehiyê ya Fînlandiyayê bi awayekî zelal vê rastiyê nîşan dide, bi avahiya xwe ya ku balê dikişîne ser wekhevî, gihîştin û rehetiya xwendekaran. Ev sîstem, ku zarok di 7 saliya xwe de dest bi dibistanê dikin, ders 45 deqîqe û navber jî 15 deqîqe ne, dibistan bi tevahî bêpere ye û ji her xwendekarekî re tabletek, pirtûk û firavînek tendurist tê dayîn, dikare bibe modelek ku li Tirkiyeyê jî xeyal tê kirin. Lêbelê, sepandina vê modelê li Tirkiyeyê bi hejmarek astengiyên avahîsaziyê, aborî û çandî re rû bi rû ye. Baş e, gelo sîstemek wisa li Tirkiyeyê mimkun e? Eger na, çima?

Serkeftina sîstema perwerdehiyê ya Fînlandiyayê li ser çend prensîbên bingehîn hatiye avakirin:

Her zarokek, bêyî ku rewşa xwe ya civakî-aborî li ber çavan bigire, xwedî gihîştina perwerdehiya bi kalîte ya wekhev e. Dibistan, pirtûk, xwarin û amûrên teknolojîk bi tevahî belaş in.

Perwerde balê dikişîne ser pêşketin û pêdiviyên ferdî yên zarok. Spartek yê hindik, demên dersên kurt, û bêhnvedanên zêde piştgirîya pêvajoya fêrbûnê dikin.

Dersdar li Fînlandiyayê pîşeyek bi prestîj e û perwerdehiya bilind hewce dike. Dersdar bi awayekî azad têne piştgirî kirin û dikarin mufredatê biguherînin.

Perwerde bi tevahî ji aliyê dewletê ve tê fînansekirin.

Ev model her wiha ji aliyê geşbûna aborî ya Fînlandiyayê, nifûsa kêm û avahiya civakî ya homojen ve tê piştgirîkirin. Ji bo ku Tirkiye vê modelê bicîh bîne, pêdivî ye ku şert û mercên heyî werin nirxandin.

Her çend xuya dike ku sîstema perwerdehiyê ya Tirkiyeyê di van salên dawî de hin reform kiriye jî, ew di avahiyek de dixebite ku ji modela Fînlandiyayê pir cûda ye. Astengiyên sereke yên li pêşiya bicîhanîna modela Fînlandiyayê li Tirkiyeyê ev in:

Fînlandiya bi rêjeyên bacê yên bilind û dewletek civakî ya bihêz dikare perwerdehiyê bi tevahî fînanse bike. Li Tirkiyeyê, para budçeya ku ji bo perwerdehiyê tê veqetandin, ji rêjeya navînî ya OECD-ê kêmtir e. Peydakirina tablet, xwarin û pirtûkan bêpere ji bo bi mîlyonan xwendekaran barekî mezin ê darayî diafirîne. Bo nimûne, heta sala 2023an, li Tirkiyeyê nêzîkî 18 milyon xwendekar hebûn. Peydakirina tablet û xwarinên hîjyenîk ji her xwendekarekî re di rewşa aborî ya heyî de veberhênanek girîng hewce dike.

Nifûsa Fînlandiyayê ya 5.5 milyon û erdnîgariya wê ya piçûk belavkirina wekhev a xizmetên perwerdehiyê hêsan dike. Tirkiye, bi nifûsa xwe ya nêzîkî 85 milyonî û erdnîgariya xwe ya fireh, bi taybetî li deverên gundewarî, di warê binesaziya perwerdehiyê de bi newekheviyan re rû bi rû ye. Di navbera dibistanên li bajarên mezin û dibistanên li parêzgehên rojhilat de di binesazî, kalîteya dersdaran û çavkaniyan de cûdahî hene.

Dersdarî li Fînlandiyayê yek ji pîşeyên herî bi prestîj e û Dersdar perwerdehiya asta masterê dibînin. Li Tirkiyeyê, mûçeyên dersdaran kêm in, navûdengê pîşeyê qels e, û pêvajoyên perwerdehiya dersdaran jî nakok in. Azadiya mufredatê ya ku di modela Fînlandî de ji dersdaran re hatiye dayîn, hêmanek e ku di pergala perwerdehiya navendî ya Tirkiyeyê de bicîhanîna wê dijwar e.

Her çiqas civaka homojen a Fînlandiyayê pêkanîna polîtîkayên perwerdehiyê hêsan dike jî, avahiya pirçandî ya Tirkiyeyê bi tebeqeyên civakî-aborî yên cuda, adaptekirina modelek standard ji bo her herêmê dijwar dike. Herwiha, belavbûna dibistanên taybet û saziyên hînkirinê yên taybet li Tirkiyeyê prensîba wekheviyê di perwerdeyê de têk dibe.

Reformên perwerdehiyê hewceyê plansaziyek demdirêj û aramiya siyasî ne. Li Tirkiyeyê, polîtîkayên perwerdehiyê yên ku pir caran diguherin û rêveberiya navendî pêkanîna reformên radîkal dijwar dike. Serkeftina modela Fînlandiyayê li ser bingeha lihevkirina siyasî û vîzyonek demdirêj e.

Her çend pergala perwerdehiyê ya Fînlandiyayê ji bo Tirkiyeyê modelek îlhambexş be jî, di şert û mercên heyî de pêkanîna wê dijwar xuya dike. Astengiyên aborî, zêdebûna nifûsê, newekheviyên herêmî û astengiyên siyasî astengên sereke yên li pêşiya vê modelê ne. Lêbelê, bi dersên ji Fînlandiyayê werin girtin, Tirkiye dikare pergalek perwerdehiyê ya wekhev û xwendekar-navendî ku li gorî şert û mercên xwe ava bike. Ev yek vîzyonek demdirêj, îradeyek siyasî û hevkariya civakî hewce dike. Divê neyê jibîrkirin ku her veberhênanek ku welatek di perwerdeyê de dike, veberhênanek di pêşeroja wî welatî de ye. Nifşeke xwende dikare welatekî di warên aborî, civakî û edaletê de bigihîne astek bihêztir.