1. Yeni Medya Mimarisinin İki Anlamı
a. Yeni Dünya Düzeninin Küresel Hiyerarşisi ve Küresel Şirket Medyası
* II. Dünya Savaşı sonrasında ulus-devletler ölçeğinde ve iki kutuplu bir dünya bağlamında oluşmuş olan medya mimarisi 1980lerin başından bu yana yeni bir mimariden söz etmeye elverecek ölçüde başkalaştı.
* Bu başkalaşımın başlıca itici güçleri arasında kapitalist küreselleşme; Sovyetler Birliğinin çöküşü, sosyal refah devleti anlayışının gerileyişi ve yeni bilişim ve iletişim teknolojilerinin devreye girişi sayılabilir.
* Yeni medya mimarisinin eskisinden temel farkları şöyle sıralanabilir:
i.Medyanın etkinlik ve hitap alanını ölçeğinin ulus-devletten yerel ve küresel ölçeklere doğru iki yönlü aşınması/aşılması.
ii.Medya sahipliğinde mülkiyet ve tasarruf alanının kamusal mülkiyetten özel mülkiyete kayması. Sahipliğin giderek az sayıda şirket elinde merkezileşmesi
iii.Medyanın show-biz ve reklamcılık dünyasıyla entegrasyon düzeyinin aşırı yükselişi
iv.Medya türlerinin ve her türün kendi içindeki aşırı çeşitlenmesinin yol açtığı derinlemesine iş bölümü ve ihtisaslaşma
v.Yazılı-basılı medyanın görsel-işitsel medya lehine okur-izleyici kaybetmesi
vi.Devletin kamu çıkarının koruyucusu rolüyle medyadan dışlanmasına karşılık büyük şirketlerin koruyucusu rolünde geri dönüşü
vii. Medya sahipliği ve denetiminin kuzey yarımkürede ve beyaz dünyada merkezileşmesi
* Bu mimarinin işleyişinin toplumsal açıdan başlıca sonucu görünüşteki çeşitlenmeye karşın içeriğin kitlesel tüketim gerekçesiyle aşırı basitleştirilmesi, ve dezenformasyona dönüştürülmesidir.
* Çalışanlar içinse, kaynak ve sahiplerin çoğulculuk ve çeşitliliğindeki daralmanın yol açtığı iktidar yoğunlaşması, yeni dünya düzeninin esneklik, deregülasyon, taşeronlaşma uygulamalarıyla birlikte medya çalışanlari için daha da antidemokratik bir çalışma iklimi doğuruyor ve sömürü oranlarının yükselişine yol açıyor:
i. Çalışanlar karar süreçlerinden ve organlarından dışlanıyor.
ii. Çalışanların iş güvencesi ve sosyal güvenlikleri tehdit altına giriyor.
iii. Çatışma ve savaş koşullarında görev yapan medya çalışanları ve haberciler can güvenliklerinin korunması için taraf olmaya zorlanıyor.
iv. Emek sürecinde işin aşırı parçalanması ve değersizleşmesi, yaratıcı çalışmayı ve mesleki eğitimi önemsizleştiriyor.
v. Çalışanlar yaratıcı yeteneklerinin ürünlerine yabancılaşıyor
Kapitalist Küreselleşmenin Çatışkılı Doğası ve Yeni İletişim Teknolojilerinin Yeni Medya Mimarisi İçin Sağladığı Öteki Olanaklar
* Kapitalist küreselleşme tek yönlü bir süreç değil. Küreselleşme öncesi dönemin demokratik kazanımlarının ve taban hareketlerinin nispeten güçlü olduğu yerlerde küreselleşmenin hızlandırdığı uzmanlaşma ve yerelleşme medya mülkiyetinin kâr amacı gütmeyen kolektiflerde ve kuruluşların elinde kamu yararına değerlendirilmesine olanak sağlıyor.
* Küreselleşmenin teknolojik temellerini atan bilişim ve elektronikteki devrimler silsilesinin İnternet, ceptelefonları ve i-podların kitlesel ölçekte tüketim ve kullanımını sağlaması ana akım medya dışında küresel ve yerel iletişim ağları kurulmasına olanak sağlıyor.
* Yerel medyanın göreli gücü ve önemi artıyor. Küresel güç ve servet odakları ve ticari faaliyetten nispi bağımsızlığı yerel medyanın ana akım medyasının her zaman karşısında olamasa da yanı sıra demokratik bir iletişim seçeneği olarak belirmesini sağlıyor.
* NGOlar, bağımsız ağlar, yerel medyalar, bu kanallar arasında çaprazlamalara olanak veren internet ve GSM telefonları teknolojisi bir arada bir Öteki Medya Mimarisi için bir dizi olanak sunuyor.
2. Kısmi Çözümler ve Genel Çözümün Olanakları
Küresel bir reform mümkün mü?
*Medyanın küreselleşme çağında gitgide kapitalist özel mülk sahipliğine devri ve kamusal işlevinin gitgide daha çok kâr ve piyasa mantığı ile çevrelenmesi medyadaki yapısal -mimari- değişimin yalnızca medya alanının dinamikleriyle gerçekleşemeyeceğini ima ediyor
* Bununla birlikte yeni medya mimarisinde çalışanların küreselleşme bağlamında karşı karşıya kaldıkları dışlanma, aşırı sömürü ve degredasyona ana akım dışı medyanın güçlendirilmesiyle bir yanıt vermenin kimi olanaklarından küresel bir reformun olanaklı olduğu ölçüde söz edilebilir.
*Kamu yararının gerçekleştirilmesi için üretim araçları üzerindeki kamusal denetim ve kamusal mülkiyet çerçevesinin genişletilmesi küresel bir reformun karşısına alması gereken başlıca hedefler arasında sayılabilir: Bu çerçevede reform hedefleri olarak şu konular ileri sürülebilir:
i.Her şeyden öncedevlet mülkiyetinin yanı sıra bir dizi yeni kamu mülkiyet ve tasarruf biçiminin mümkün ve yaşayabilir olduğunun ortaya konması.
ii.Kamu medyasının demokratik denetimi ve toplumların çoğulcu karakterine uygun bir yayın çeşitliliği içinde yeniden düzenlenmesi.
iii. Özel mülkiyete konu olan medyanın mülkiyet yapısının çalışanlar ve izleyenler/okurları da kapsayacak biçimde çeşitlendirilmesi.
iv.Medya yönetiminde ve istihdamında çalışanların her düzeyde karar süreçlerine dahil edilmeleri, medya işleyişinin diktatoryal doğasını (tek adam yönetimi) dengeleyecek çalışma ve işbölümü yöntemleri (rotasyon vb) devreye sokulması.
v.Sendikalı çalışmanın, sosyal güvenlik ve mseleki dokunulmazlığın güvence altına alınması
vi. Alternatif ve yaratıcı medya etkinliklerinin kamu fonlarından desteklenmesi, iletişim ve medya öğrencileri ve yeni mezunlar için bu alanlarda ve yerel medyada istihdam zorunluluğu getirilmesi.
Genel Çözümün olanakları
Genel çözümün olanakları tarihsel olarak, medyanın da içinde yer aldığı genel toplumsal-ekonomik ilişkilerin kamu yararı ve çıkarının esas alınacağı bir toplumsal düzenleme çerçevesinde ortaya çıkabilir. Medya çalışanlarının kendi etik ve mesleki normlarına sahip çıkmaları bu düzenlemenin bilgisinin ve algısının toplumsal bir karakter kazanmasının başlıca güvencelerinden biridir. (EK)