2008'den 1908'e Bakmak
2008, II. Meşrutiyet'in 100. yılıydı. Bu bağlamda, geçen yıl konuyla ilgili pek çok etkinlik gerçekleştirildi, konferans ve tartışma toplantıları düzenlendi. İşte bu hafta tanıtacağımız ilk eser, 27 Aralık 2008'de İstanbul'da gerçekleştirilen "2008'den 1908'e Bakmak" başlıklı konferansta sunulan metinlerin derlendiği bir çalışma.
Toplumsal Araştırma ve Eğitim Merkezi (TAREM) tarafından yayınlanan çalışmayı, Mutlu Dursun ve Tutku Vardağlı hazırlamış.
"Düne Bakarak Bugünü Anlamak" üstbaşlığını taşıyan çalışma, anılan konferansta sunulan metinleri üç bölüm altında okuyucuyla buluşturuyor. Hepsi birbirinden ilginç konuları ele alan bu metinlerden bazıları şöyle:
- 1908'e Giden Yolda İşçi Hareketi: Selanik Vilâyeti Tütün İşçileri / Tutku Vardağlı
- 1908'in Açtığı Yolda Kadınların Hak ve Özgürlük Mücadeleleri / Serpil Çakır
- "Şark Meselesi'nin Son Halkası: 1908 Hareketi / Taner Timur
- Balkanlar'da Uluslaşma Süreci ve Bağımsızlık Hareketleri / Fikret Adanır
- 1908 Sürecinde Anti-Emperyalizm ve İşçi Hareketi / Chris Stephenson
Bu çerçevede, çalışmanın amacını Dursun ve Vardağlı'nın sunuş yazısından okuyalım:
"Konuya farklı açıdan yaklaşan konferans metinleri, dönemin fikir hayatı, sosyal hareketleri ve hak ve özgürlük mücadelelerini tartışırken aynı zamanda çoğulcu bir düşünce ortamının oluşmasına da katkıda bulunmayı amaçlamaktadır. Böylece "darbe mi, devrim mi?' tartışmalarının ötesinde ancak bu konuyu da ihmal etmeden araştırılmaya değer bir şeylerin bulunduğuna işaret edilmekte ve bu yöndeki çabalara bir örnek oluşturulmaya çalışılmaktadır."
Kitapta yer alan metinler çok sayıda fotoğrafla süslenmiş. Buna ek olarak, kitapta, "Meşrutiyet Albümü" başlıklı ilgi çekici bir bölüm de yer alıyor. 1908'e görsel bir pencereden bakılması sağlayan bu bölüm, şu başlıklar altında sunulan fotoğraf ve çizimlerden oluşuyor: "II. Meşrutiyet Döneminde İşçiler', "II. Meşrutiyet Döneminde Kadınlar', "II. Meşrutiyet Döneminde Kürtler ve Ermeniler', "I. ve II. Meşrutiyet Dönemlerinde Diplomasi ve Şark Meselesi', "II. Meşrutiyetin Siyaset Düşünce ve Eylem Adamları', "II. Meşrutiyet ve Balkanlar'da Milliyetçilik Akımları'. Böylece, II. Meşrutiyet'in belli başlı kişi, konu ve olaylarını zihinde canlandırmak mümkün oluyor.
Özetle, TAREM'in "2008'den 1908'e Bakmak" başlıklı bu ilk yayınının, hem TAREM için hem de okuyucular için iyi bir başlangıç oluşturduğu söylenebilir:
2008'den 1908'e Bakmak, Mutlu Dursun / Tutku Vardağlı, TAREM Yay., 2009, 168 sf.
Nerelisin Kimlerdensin - Mezhep, Cemaat ve Yurttaşlık Arasında Çorum
Bu hafta tanıtacağımız ikinci eser, kısa bir süre önce Dipnot Yayınları'ndan okuyucuyla buluşan bir kitap: "Nerelisin Kimlerdensin". Metin Uçar'ın kaleme aldığı kitap, "Mezhep, Cemaat ve Yurttaşlık Arasında Çorum" altbaşlığını taşıyor.
Türkiye'deki sosyal yapı ve ilişki ağlarını Çorum örneği üzerinden inceleyen kitabın dört ana bölüm başlığı şöyle:
- Yurttaşlık
- Türkiye'de Yurttaşlık
- Hemşehri/Cemaat ve Devlet Arasında Yurttaş
-Yurttaşlık Talebi, Tanıma ve Eşitlik
Böylece, kitabın ilk bölümünde genel bir kuramsal çerçevenin verildiği, izleyen bölümlerde ise meselenin Türkiye ve Çorum ekseni üzerinden tartışıldığı ve somutlaştırıldığı görülüyor. Bu bölümler altına yerleştirilen bazı dikkat çekici altbaşlıklarsa şöyle:
- İki Farklı Politika: Eşitleştirme ve Aynılaştırma
-Modern Yurttaşlığın Krizi
- Eşit Yurttaşlık Talebi: Anayasal Yurttaşlık
- Etnik Hemşehrilikler
- Yöresel Hemşehrilikler
- Toplum Dolayımı ile Tanınma Talebi
- Devlet Dolayımı ile Tanınma Talebi
Bu bağlamda, yazarın çalışmayla gerçekleştirmek istediği şeyi yine yazardan dinleyelim:
"Kitabımızda, Çorum'da yaşayan farklı toplumsal kesimlerin sosyo-kültürel yapıları, gelenek ve dinle kurdukları ilişkiler ile siyasal tercihleri doğrultusunda oluşturdukları kimlikleri ortaya konarak, yurttaşlık tartışmalarının yerleştirilebileceği zemin gösterilmektedir. Bu zemin için öncelikle en belirleyici fark olan "Alevilik ve Sünnilik' üzerinde durulmakta, bu farka ne gibi anlamlar yüklendiği [ve bu farkın] hem toplumsal hayatta hem de siyasal tercihlerde ne gibi yansımalarının olabileceği çok yönlü olarak tartışılmaktadır. Daha sonra farklı etniklikler, yöresel hemşerilikler, tarikatlar ile dinsel cemaatler ve kadınları da kapsayan değerlendirmelere yer verilmektedir. Bunlar yapılırken ayrıca yurttaşlığı mümkün kılacak "birliktelikler' de göz önünde bulundurularak, tüm bu unsurların kendilerini nasıl anlamlandırdıkları, kendilerini "biz', başkalarını "onlar' kılan özelliklerini nasıl anlattıkları irdelenmekte ve kurguladıkları kimlik ile yurttaşlık arasında ne gibi bir ilişkinin olabileceği anlaşılmaya çalışılmaktadır."
Dolayısıyla, kitabın, Çorum örneğine yoğunlaşmakla birlikte, Türkiye'de yaşanan genel siyasal ve toplumsal sorunların çözümüne dönük önemli ipuçları sunmayı başardığı kabul edilebilir. Kitabın, özellikle bugünlerde çokça tartışılan "demokratik açılım" meselesinin toplumsal boyutları, kolaylık ya da zorluklarının anlaşılması için mutlaka okunması gerektiği söylenebilir.
Nihayet, kitabın konuyla ilgili zengin bir kaynakça içerdiğini de belirtelim.
Özetle, "Nerelisin Kimlerdensin - Mezhep, Cemaat ve Yurttaşlık Arasında Çorum", Çorum örneğine üzerinden Türkiye'ye projeksiyon tutan, değerli ve dikkat çekici bir çalışma:
Nerelisin Kimlerdensin - Mezhep, Cemaat ve Yurttaşlık Arasında Çorum, Metin Uçar, Dipnot Yay., 2009, 299 sf. (ECG/TK)