HRW: Türkiye’de deprem ölümlerine ilişkin soruşturmalarda şeffaflık yok

İnsan Hakları İzleme Örgütü, Adalet Peşinde Aileler Platformu ve Yurttaşlık Derneği, 2023 yılında Türkiye’de meydana gelen yıkıcı depremlerde yıkılan binalarla ilgili olarak soruşturulan kamu görevlileri ve belediye yetkililerinin sayısının açıklanması gerektiğini vurguladı.

Ankara İdare Mahkemesi’nin 26 Eylül 2024 tarihli kararına rağmen, İçişleri Bakanlığı bu konuda bilgi taleplerini yanıtsız bırakmaya devam ediyor.

Soruşturmalarda şeffaflık sorunu

Türkiye’de savcıların kamu görevlileri ve belediye yetkilileri hakkında soruşturma başlatabilmesi için 4483 Sayılı Kanun kapsamında İçişleri Bakanlığı, valilikler veya kaymakamlıklardan izin alması gerekiyor.

2023 depreminde 53.000’den fazla insanın hayatını kaybetmesine yol açan ihmallerle ilgili çok sayıda özel müteahhit hakkında soruşturma başlatılmış olsa da, kamu görevlilerinin çok az bir kısmı soruşturma kapsamına alınabildi.

İnsan Hakları İzleme Örgütü Avrupa ve Orta Asya Direktörü Hugh Williamson, “Türkiye halkının, yıkılan binalar ve inşaat standartlarının uygulanmaması sonucu meydana gelen ölümlerle bağlantılı olarak kaç kamu görevlisinin yargılandığını bilmeye hakkı var,” diyerek şeffaflık çağrısında bulundu. Williamson, bu bilgilerin açıklanmamasının cezasızlığı teşvik edebileceğini vurguladı.

Bilgi taleplerine yanıt verilmiyor

Ocak 2024’te Yurttaşlık Derneği ve İnsan Hakları İzleme Örgütü, depremle ilgili davalarda kamu görevlilerinin sorumluluğunu araştırmak için İçişleri Bakanlığı ve depremden etkilenen 11 ilin valilik ve kaymakamlıklarına bilgi edinme başvurusu yaptı. Ancak, yalnızca altı kurum bu taleplere yanıt verdi. İçişleri Bakanlığı, soruşturma izinlerinin sayısını “gizlilik” gerekçesiyle açıklamayı reddetti.

Adalet Bakanlığı’na bağlı Bilgi Edinme Kurulu, Yurttaşlık Derneği’nin itirazını haklı bularak, bilgilerin açıklanmasına karar verdi. Ancak İçişleri Bakanlığı, Kurul’un kararını Ankara İdare Mahkemesi’ne taşıdı. Mahkeme, 26 Eylül 2024’te bakanlığın yürütmeyi durdurma talebini reddederek bilgilerin açıklanmasının önündeki engelleri kaldırdı. Buna rağmen İçişleri Bakanlığı, 28 Kasım’da mahkeme kararına itiraz etti.

Sınırlı soruşturmalar

Adalet Peşinde Aileler Platformu’nun yaptığı araştırmaya göre, 39 kamu görevlisi hakkında soruşturma izni verilmiş durumda. Bu soruşturmalar, Osmaniye, Hatay, Kahramanmaraş, Adıyaman ve Adana’da 395 kişinin hayatını kaybettiği yedi çöken bina ile ilgili.

Cezasızlıkla mücadele ve geleceğe hazırlık

Üç kuruluş, bu davalarda sorumluların yargılanmasının, etkili ve kapsamlı soruşturmalar yürütülmesine bağlı olduğunu belirtti. Planlama, denetim ve karar alma süreçlerinden sorumlu kamu görevlileri ve belediye yetkililerinin bu süreçte sorumluluk taşıdığı ifade edildi.

Depremlerin sık yaşandığı bir coğrafyada bulunan Türkiye’nin, gelecekte meydana gelebilecek zararları ve ölümleri önlemek için geçmişteki cezasızlık politikalarını sona erdirmesi gerektiği vurgulandı. Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi, 1999 depremiyle ilgili bir davada, Türkiye’nin sorumluları yargılamadığı gerekçesiyle yaşam hakkını ihlal ettiğine hükmetmişti.

Adalet Peşinde Aileler Platformu üyesi Zübeyir Bostan, “6 Şubat depremlerinde kaybettiklerimizi geri getiremeyiz, ancak şeffaf, bağımsız ve tarafsız bir adli süreç talep ediyoruz. İçişleri Bakanlığı, soruşturulan ve yargılanan kamu görevlilerinin sayısını açıklayarak gecikmiş de olsa ilk adımı atmalıdır” dedi.