İrlanda'nın "Kelt Kaplanı" modeli tehlikede

*Fotoğraf: AA (Arşiv). 

Dublin'in Silicon Docks semtindeki kalabalık sahil rıhtımında, Google'ın Avrupa genel merkezi ufuk çizgisinin üzerinde yükseliyor.

Facebook ve Twitter ise Google'ın komşusu. Apple'ın Avrupa üsleri, Pfizer ve Amerika Birleşik Devletleri'nin yüzlerce çokuluslu şirketi, İrlanda'nın ünlü düşük kurumlar vergileri sebebi ile ülkenin dört bir yanına yerleşmiş durumda.

Ancak New York Times'tan Liz Alderman'ın haberine göre, gündemdeki yeni küresel vergi planı Dublin'i savunmaya geçirdi.

130 ulustan oluşan bir koalisyon, İrlanda'nın ödedikleri vergileri azaltmak isteyen işletmeleri cezbetmek için bağımlı olduğu küresel vergi sistemini elden geçirmeye çalışıyor. Yani, İrlanda'nın 'Kelt Kaplanı' olarak anılan ekonomik modeli tehlikede.

20 büyük ekonominin bakanlarından oluşan grup, çok uluslu firmaların vergi kaçırmasını sınırlayacak tarihi bir anlaşmanın ayrıntılarını konuşmak üzere cuma günü Venedik'te iki günlük bir zirve için toplandı.

İrlanda ise, kendi ülkesi ve geçim kaynağı olan vergi sistemi için büyük bir tehdit oluşturan bu anlaşma ile savaşmak için can atıyor.

İrlanda hükümetinin mücadelesi

Şirketlerin vergiden kaçması ile mücadele eden Vergi Adaleti Ağı'nın (Tax Justice Network) CEO'su Alex Cobham, "İrlanda, Avrupa'da faaliyet gösteren bir vergi cennetidir, bu nedenle İrlanda'nın buna elinden geldiğince direnmesi mantıklı" dedi.

"Kelt kaplanı" gurur duyulacak bir şey ve eğer model bozulacaksa bile, mümkün olduğunca onu savunuyormuş gibi görünmeleri gerekiyor."

İrlanda hükümeti tarafından verilen mücadele, ülkenin durumunun dünyanın önemli gündem maddelerinden biri olmasına yol açtı.

Bunun yanı sıra İrlanda içindeki kamusal tartışmayı körükledi

İrlanda çok düşük seviyede tuttuğu kurumlar vergisi vesilesiyle çok uluslu şirketlerin başka ülkelerde verecekleri yüksek vergilerden kaçmalarına yardımcı oluyor, bundan İrlanda devletinin elde ettiği kar ise kasasına koyduğu milyarlarca dolar vergi geliri.

Ancak bu düzen tehlikede.

İrlanda, geçen hafta Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı (O.E.C.D) tarafından denetlenen ve İrlanda'nın vergi avantajlarını baltalayabilecek anlaşmayı imzalamayan dokuz ülkeden biriydi.

Anlaşma, yüzde 15'lik yeni bir küresel asgari kurumlar vergisi oranı uygulayacak ve teknoloji ve perakende devlerini, şirketin genel merkezinin bulunduğu yer yerine mal veya hizmetlerinin satıldığı yerlerde vergi ödemeye zorlayacak.

Anlaşmanın ayrıntılarının önümüzdeki ekim ayında tamamlanması, bunu takiben her ülkenin hükümetinin anlaşmayı uygulamaya geçirmesi bekleniyor.

"Adil anlaşma" peşinde

İrlanda, teklifin birçok yönünü desteklediğini söylese de G20 toplantısına; küçük ülkelerin herhangi bir vergi avantajı kaybını telafi etmesine izin verecek şartlar için zorlayan bir grup düşük vergili ülke ile ittifak halinde katılıyor.

Maliye Bakanı Paschal Donohoe geçen hafta yaptığı açıklamada, İrlanda'nın "kapsamlı, sürdürülebilir ve adil bir anlaşma" peşinde olduğunu söyledi.

Her büyük şirket vergilerini en aza indirmeye çalışır. Ancak, bir yıldan uzun süredir pandemiyle mücadele eden ülkelerin kamu maliyesi bozulduğundan, vergi oranları dünya hükümetleri için tartışmalı bir konu haline geldi.

OECD, 'yüzde 15'lik bir asgari vergi, her yıl 150 milyar dolarlık ek vergi geliri yaratacaktır' dedi.

Barbados gibi kötü şöhretli vergi cennetlerinin yanında yer alan ve Amerika Birleşik Devletleri ve Avrupa'daki başlıca müttefikleriyle kaçamak dövüşen İrlanda için risk büyük.

İrlanda, diğer ülkeleri vergi gelirlerinden adil paylarından mahrum etmek istiyormuş gibi görünme riskiyle karşı karşıya. Dublin'deki hükümet de bu konudaki açıklamalarında isteksiz davranıyor.

Maliye Bakanlığı New York Times'ın görüşme talebini reddetti ve yazılı sorulara yanıt vermedi. Benzer şekilde, düşük vergi rejiminden yararlanan çok uluslu şirketler de şekilde sessiz kaldılar ve konuyu tartışmak istemediklerini belirttiler.

Accenture ve Ernst & Young gibi İrlanda'daki çok uluslu şirketlerin vergiden kaçmasına yardım etme işinden uzun süredir kazanç sağlayan küresel muhasebe firmaları da dahil olmak üzere iş dünyası yanlısı lobilerin İrlanda hükümetine mevcut durumu koruması için perde arkasında baskı yaptığı söyleniyor.

Ancak ekonomistler, vergiye dayalı endüstri politikalarının sonunun geldiğini belirtiyor ve İrlanda hükümetini İrlanda'nın mevcut ilişkilerini ABD ve Avrupa'nın geri kalanıyla gireceği kaybedilmesi muhtemel bir savaşla riske atmaması konusunda uyarıyor.

Batan geminin direği

The Irish Times'da bu hafta bir köşe yazısında, "Hükümet, dünyaya İrlanda'nın haydut bir devlet olduğunu göstermeye kararlı görünüyor. Renklerimizi batan bir geminin direğine çivilemek şaşırtıcı derecede aptalca", yazıldı.

Maliye bakanlığı, küresel vergi düzeninin elden geçirilmesinin İrlanda'ya yıllık 2 milyar ila 3 milyar avro vergi gelirine mal olabileceğini tahmin ediyor.

İrlanda hükümeti yedi yıl önce 4 milyar Euro olan kurumlar vergisinden geçen yıl 12 milyar Euro topladı. Vergilerin yarısından fazlası en büyük 10 çok uluslu şirketten geldi.

Ancak bazı analistler, bu değişikliğin Google ve Pfizer gibi İrlanda'daki diğer küresel şirketleri ülkeyi Avrupa üssü haline getirmek için zaman ve para yatırdıktan sonra ayrılmaya teşvik etmeyeceğini söyledi. En azından kısa vadede durum böyle.

Sonuçta, Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı anlaşması, geçen yıl Apple ve diğer teknoloji devlerinin küresel vergi faturalarını kıstırmak için kullandıkları vergi kaçırma planlarını engellediğinde şirketler on yıldan fazla süredir bulundukları İrlanda'dan kaçmadı.

Devam eden yatırımlar, İrlanda ekonomisini Avrupa'nın en dayanıklı ekonomilerinden biri haline getirdi. Amerikan Ticaret Odası verilerine göre, İrlanda'da 800'den fazla ABD şirketi mevcut.

Bu şirketler; yatırımlara, mal ve hizmetlere ve maaş bordrolarına yılda 20 milyar € (23,6 milyar $) harcıyor. Tahminen 180.000 işçi istihdam ediyorlar ve İrlanda ekonomisinde dolaylı olarak 144.000 işi daha destekliyorlar.

Yatırımların büyüklüğü, Avrupa'nın en güçlü teknoloji ve ilaç şirketlerinin bazılarının yıllar içinde çiçek açtığı Dublin sokaklarında ve ötesinde görülebilir.

İnşaat şirketleri, çok uluslu şirketlerin genişlemesine uyum sağlamak için her zamankinden daha fazla konut ve ofis alanı inşa ediyor. Google'ın Avrupa genel merkezi Silicon Docks'ta tek başına bir sağlıklı yaşam merkezi ve bir yüzme havuzu içeren dört binaya yayılmış durumda.

Yıllar geçtikçe, iyi maaşlı çalışanların gelirlerini harcadıkları otellere, perakendecilere, restoranlara ve barlara nakit akışı oldu.

Eleştirmenler, İrlanda'nın vergi rejiminin, 'iki vitesli ekonomi' denilen 'bir sanayi veya iş sektörünün diğerlerinde çok daha hızlı büyüyüp daha küçük sektördeki yavaş büyüme oranını maskelemesine' neden olduğunu söylüyor.

Hükümet bu tür sorunları çözme sözü vermiş olsa da aynı zamanda İrlanda'nın artık düşük vergileri ana gelir kaynağı olarak kullanamaması durumunda gelecek yabancı yatırımlar üzerindeki etkisi konusunda endişeli.

• NOT: Bir sanayi veya iş sektörünün diğerlerinde çok daha hızlı büyüdüğü bir 'iki vitesli ekonomi' oluşur- genellikle daha küçük sektördeki yavaş büyüme oranını maskeler.

Dublin'deki Trinity College'da yardımcı finans profesörü olan James Stewart, "İrlanda gelecek yıllarda çok uluslu yatırımlar için daha az çekici bir yer olacak" dedi. Ani bir patlama olmayacağını ancak kademeli bir değişim olacağını belirtti.

Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Teşkilatı, üye ülkelerin asgari kurumlar vergisi seviyelerine uydukları sürece vergi tatilleri ve muafiyetler sunabileceklerinde ısrar ediyor.

Örneğin İrlanda, şirketlerin patentlerine ve diğer fikri mülkiyetlerine bağlı gelirler için yüzde 6,25'lik özel bir oran olan Bilgi Geliştirme Kutusu (Knowledge Development Box) denilen vergiyi almaya devam edebilir.

(MEÖ/PT) 

*bianet stajyeri Melisa Elçin Özçelikel'in derlemesi.