Afganistan ve iklim krizi: Haber yapmak neden önemli?

* Fotoğraflar: Anadolu Ajansı (AA) - Arşiv

Avustralya'nın Melbourne kentinde yaşayan Afganistanlı gazeteci Shadi Khan Saif'in 25 Temmuz 2022 tarihinde the Guardian gazetesinde yayınlanan "Afganistan bir iklim felaketi ile karşı karşıya - Dikkat etmemizin zamanı geldi" başlıklı yazısının Türkçe çevirisini paylaşıyoruz.

***

"Kan akarsa sürükleyici olur." Medyadaki tabir böyle der. Bu, özellikle Afganistan'dan gelen haberler için doğrudur. Afganistan, ABD güçleri ülkedeyken tüm dünyada gündemdeydi, fakat iklim krizi sebebiyle can kayıpları yaşanıyorken çok az mecrada manşet oluyor.

Afganistan bu günlerde daha çok büyük uluslararası yardım örgütleri bağış için aç kadın ve çocukların olduğu posterler hazırladığında ilgi görüyor. Ya da Haziran 2022'deki deprem gibi bir felaket olduğunda...

Fakat siz bu satırları okurken savaşın yıkıma uğrattığı ülkede pek çok kasaba ve köy su baskınları sebebiyle sular altında. Zamansız yağmurların yarattığı amansız sağanaklar ve eriyen buzulların tetiklediği su baskınları, yaşamlara mal oluyor ve küçük miktarlarda yabancı yardımla hayatta kalan ötekileştirilmiş toplulukların geçim kaynaklarını yok ediyor.

Ülke, halihazırda çiftçilerin yaklaşan kış için meyve ve temel gıdaları topladığı hasat mevsimini yaşıyor. Fakat çiftçiler çaresiz bir şekilde her zaman ilkbaharda gelen yağmurları beklerken uzun ve felç edici sıcaklıkların ardından ülkenin iç bölgelerindeki yaylalara kısa bir süreliğine kar yağdı.

Ardından meyve bahçelerini yerle bir eden şiddetli dolu fırtınaları ve nihayetinde tarladaki buğdayı mahveden yağmur geldi. Bu anlattıklarımın hiçbiri yaklaşık 40 milyon nüfuslu, denizle bağlantısı olmayan ülkenin iklimi için normal olmaya hiçbir şekilde yakın değil.

Gıda krizi tehlikesi

Himalayalardaki buzullar daha önce görülmemiş bir hızla eriyor, bu da ölümcül selleri kuzey vilayetlerin dağlarından güneyin ovalarına getiriyor. Bu hızla eriyen buzullar, hayatları büyük ölçüde doğal ırmak ve çaylara dayanan Afganistanlılar için bir can damarı.

Buna rağmen, son on yıllarda ülke çapında su koruma, depolama ve dağıtma ile ilgili hiçbir geliştirme çalışması yapılmadı. Yeraltı sularının seviyesi, yerel halkın su aramasının tek yolu olduğundan endişe verici bir hızla düşüyor.

Son sağanaklardan önce yaşanan kuraklık o kadar şiddetliydi ve sıcak hava dalgası o kadar yoğundu ki ülkenin doğusunda ve güneyinde pek çok yangına sebep oldu. Bu, korkunç bir trajedi.

Yangının etkili olduğu Khost ve Nuristan vilayetlerinde yaşayanlar, yangını söndürebilmek için gece gündüz kova kova su ve çıplak elleriyle kum taşıyarak yerli toplulukların gençlerine güvenmek zorundaydı.

Ülkedeki iklim krizi o kadar gerçek ki önümüzdeki aylarda bir başka gıda krizini tetiklemesi çok büyük bir ihtimal.

Ve tüm bunlar Rusya'nın Ukrayna'yı işgalinin yardımları engellediği ve gölgede bıraktığı, bunun da tedarik zincirinde bozulmalara, enflasyona ve bağışçı yorgunluğuna sebep olduğu bir zamanda yaşanıyor.

Peki, burada suç sadece medyada mı? Hayır. Yardım etmek için daha fazlasını yapabilirler mi? Evet. Sadece çevre kirliliği konusunda en büyük payı olanların, Taliban'ın insafına bırakılan bir halka yaşattıkları acıların sorumluluğunu alması gerekiyor.

Madenler ve "şaibeli anlaşmalar"

Afganistan, şu anda içinde bulunduğu krize girmeden önce ülkeye Yeşil İklim Fonu'ndan finansman sağlanacağı sözü verilmişti; fakat Kabil'in Taliban'ın eline geçmesiyle birlikte dünya ülkeyi tamamen terk etmiş, tırmanan felaketleri görmezden geliyor gibi görünüyor.

Tüm bunlar olurken Afganistan'ın komşuları da Taliban ile şaibeli anlaşmalar imzalayarak durumu kendi lehlerine manipüle etti; bu anlaşmalar, ülkelere Afganistan'ın zengin doğal kaynaklarına düşük fiyatlarla erişim sağlanmasını öngörüyor, bu da fiili rejime finansman akışı anlamına geliyordu.

Çin de Afganistan'ın zengin ve geniş lityum, demir ve bakır maden rezervlerine göz dikerken Pakistan pazarlık fiyatına yüksek dereceli kömür ithalatını hızlandırdı. Pakistan'ın bu adımı yalnızca Himalayalardaki buzulların daha hızlı erimesine ve dünyadaki kirlilik seviyelerinin yükselmesine sebep olacak. Mali zorluklar içindeki Pakistan için sabit bir kömür akışı, ülkedeki enerji santrallerinin çalışmasına ve kötü demiryolu ağının yeniden canlanmasına yardımcı olabilir.

Kömür arayışı, Pakistanlı yetkilileri gece gündüz durmadan sınır geçişine yönelik düzenlemeler yapmaya itti. Bu, savaştan yorulmuş binlerce Afganistanlının ülkenin dört bir yanına kaçtığı savaşın en şiddetli döneminde bile sunulmayan bir ayrıcalıktı.

Afganistan'ın çıkarılmamış madenlerine yönelik bu arayış, Taliban'ın ülke yönetimini ele geçirmeden sadece haftalar önce Avustralya'nın en zengin adamı Andrew Forrest'ın bile ilgisini çekti.

Haber yapmak neden önemli?

Afganistan'daki çevre felaketlerinin haberini yapmak önemli çünkü bu haberler dünyanın dört bir yanındaki tüm yeşil hareketin inkarcılardan ve kirleticilerden hesap sorabilmesi için bir katalizör görevi görebilir.

Taliban'dan sonra hayatta kalan birkaç yerel basın organı, bariz misilleme korkularından ötürü tüm bunlarla ilgili haber yapamıyor ya da yapmak istemiyor. Uluslararası medyaya gelince, Afganistan hikayesi, uluslararası medya ya da onu tüketenler için yeni veya "heyecan verici" hiçbir şeyin olmadığı bir üzüntü çıkmazına girmiş gibi görünüyor.

Ülkedeki siyasi konuları tartışabilirsiniz; fakat Afganistan'ın karşı karşıya olduğu iklim felaketi dışarıdan dayatılıyor. Dünyanın, çevreyi kirleten komşu ülkelerin ve bölge ülkelerinin sorumluluk almasının zamanı geldi. (SD)